Elk jaar toont het Holland Festival op een groot aantal bijzondere locaties in Amsterdam alle disciplines binnen de podiumkunsten. Alles komt aan bod; theater, muziek, dans, opera, et cetera. Dit jaar bestaat het internationale podiumkunstenfestival 75 jaar, en dat wordt gevierd door middel van een extra uitgebreid aanbod. In de voorstelling ‘Casting’ van toneelgroep Amsterdam (voorheen De Warme Winkel) gaat niet alleen over castings in de Nederlandse film- en televisiewereld, maar ook over problemen die spelen in de ‘echte wereld’ zoals de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.

‘Casting’ is te zien in theater De Sloot in Amsterdam. Het is een geïmproviseerd theater dat lijkt op een grote, gezellige loods. Voorafgaand aan de voorstelling kan je op het terrein van De Sloot eten bij de TestTafel. Speciaal voor de voorstelling wordt er een vegan driegangenmenu bereid. Een groep vanaf vijf personen krijgt eigen tafel. Als je met minder dan vijf bent, word je aan één grote lange tafel geplaatst met andere mensen die je niet kent. Zo ontstaan er spontane gesprekken met de buren en kan er samen worden gefilosofeerd over het eten dat je opgediend krijgt. Pas na de eerste gang (dat achteraf dragonfruit bleek te zijn) kwam er een jongen aan de lange tafel staan om te vertellen over het eten. Ook vertelde hij dat ze normaal menukaartjes uitprinten, maar de printer was nu kapot. Dit illustreert perfect de knulligheid waarmee het diner gepaard ging. Maar daardoor was het juist ook erg laagdrempelig en gezellig. Ook vertelde hij dat iedereen op vrijwillige basis kan komen koken of serveren bij de TestTafel. De vrouw naast mij – die deze zomer met pensioen gaat – sloeg hier gelijk op aan  ‘Er gaat een hele wereld voor je open als je niet meer werkt!’ Zij heeft zich gelijk samen met haar gepensioneerde buurvrouw (die zij voor dit diner nog niet kende) ingeschreven als vrijwilliger om een keer te komen koken.

‘We zoeken nog een pizzabezorger’

Het voorgerecht van dit etentje bestond uit dragonfruit, het hoofdgerecht bestond voornamelijk uit verschillende groenten, en het dessert was uienijs. Na het heerlijke menu werd de hele groep naar het theater begeleid dat direct naast de TestTafel zit. We kwamen aan in een grote zaal met één rode bank waar twee acteurs op zitten. ‘We zoeken nog een pizzabezorger,’ richt Ward Weemhoff, een van de acteurs, zich tot ons. ‘Het is een kleine rol, zonder tekst. Je kan niet zoveel fout doen. Er gaan twee handen omhoog. Na een kort vragenvuur aan beide kandidaat pizzabezorgers krijgt een jongen van zeventien de rol.

Op dezelfde manier worden ook een briefopbrenger om ‘het drama in het stuk verder te brengen’, een cameraman en een vrouw die goed een Oost-Europese moest kunnen nadoen uit het publiek gekozen. Tot iedereens verbazing kwam de vrouw zelfs uit Oekraïne en sprak zij daarom vloeiend Oekraïens. Aan de rest van de toeschouwers wordt gevraagd of ze rol van publiek op zich willen nemen. Dat deden wij met liefde.

‘De slachtofferrol is de mooiste die er is’

Vervolgens loopt het publiek een andere zaal in waar het blauw staat van de rook.  De Oekraïense vrouw blijkt ineens een actrice te zijn als zij de voorstelling begint met een monoloog. Hoewel zij geen Nederlands kan, leest zij een aantal zinnen voor met daarin bijna onmogelijke Nederlandse woorden om uit te spreken. In bijna onverstaanbaar Nederlands leest zij onder andere voor: ‘De slachtofferrol is de mooiste die er is.’ en ‘hulp aan het slachtoffer is dodelijk voor de slachtofferrol.’ Haar Nederlandse uitspraak en de woorden met tongbrekers die zelfs voor Nederlanders amper uit te spreken zijn, zorgen voor gegniffel in de zaal. Na deze scene wordt zij door de andere acteurs in een houten kamer midden op het toneel gestopt. In de kamer staat de uitgekozen cameraman (die ook een acteur bleek te zijn). Buiten de kamer hangen tv’s zodat het publiek nog steeds kan zien wat daarbinnen gebeurt.

Machtsverhoudingen

Dan verschijnt de met zorg uitgekozen briefopbrenger op het toneel (die geen acteur is). Het moet opnieuw; het betreft een aangetekende brief, dus het aangeven van de brief moet met meer emotie. Als acteur Vincent Rietveld de brief vervolgens begint voor te lezen, blijkt het een (werkelijk verstuurde) brief van advocaat Christiaan Alberdingk Thijm, die De Warme Winkel namens ITA sommeert het gebruik van de naam toneelgroep Amsterdam of iedere daarop lijkende en voor verwarring zorgende naam te staken en dat zo te houden.

Tijdens het voorlezen van deze brief gaat het over machtsverhoudingen, en wordt ook de link gelegd naar de verhoudingen tussen een Oekraïne en Rusland, en een Oekraïense vluchtelinge en een gerenommeerd gezelschap in het veilige Nederland. ‘Een onsmakelijke parallel’ constateren de acteurs zelf. ‘In deze parallel zijn wij Oekraïne dat door het advocatenleger van ITA wordt binnengevallen, maar wij zijn toch gewoon begonnen?!’

Het stuk vervolgt. De Oekraïense vluchteling die nog steeds opgesloten zit moet auditeren voor een rol in een film. Zij wordt belaagd met (typische casting) vragen. Casten gaat immers per definitie over ongelijke machtsverhoudingen. Er ontstaan vermakelijke, ongemakkelijke, ontregelende, net iets te lange, maar soms ook ontroerende scènes.

Sterke en ontroerende uitsmijter

In de kern gaat ‘Casting’ over het toebedelen en het toe-eigenen van bepaalde rollen: slachtofferrol tegenover aanvallende rol, auditanten tegenover casting directors of juristen tegenover kunstenaars. Casting laat zien dat je vaak van beide kanten een beetje bent.

Op de valreep vindt er een mooie omdraaiing plaats in het stuk, als de Oekraïense vrouw de collectieleden definitief afwijst als potentiële werkgever, in plaats van andersom. Krachtig loopt zij naar buiten. Ze vertelt dat ze naar haar twee kinderen gaat, waarmee zij sinds dat zij in Nederland zijn gekomen in een hotel in Amstelveen verblijven. Het is een sterke en ontroerende uitsmijter.

Casting draait nog op 13, 14 en 15 juli in De Sloot. Het verdere programma van Holland Festival is te vinden op hun website: https://www.hollandfestival.nl

Tekst: Nikola van Krieken